Często zadawane pytania
Po co zakłada się pasy kwietne przy uprawach rolniczych i sadowniczych?
Pasy kwietne są ważnymi obszarami kompensacyjnymi i wartościowym elementem krajobrazu o stosunkowo dużej różnorodności biologicznej. Są także istotnym narzędziem w ochronie roślin uprawnych, warzyw i owoców stanowiąc m.in. siedlisko (schronienie oraz miejsce rozrodu) i źródło pokarmu zarówno dla naturalnych wrogów (np. biedronek, pasożytniczych błonkówek, drapieżnych pluskwiaków, ptaków) szkodników roślin uprawnych, jak i dla dziko występujących owadów zapylających rośliny (pszczół samotnic, trzmieli i wielu innych). Pasy kwietne sprzyjają utrzymaniu wilgotności gleby poprzez tworzenie zwartych zacienionych łanów roślin, a także polepszają fizyczne i chemiczne właściwości gleby. Tworzą też barierę i naturalny filtr dla zanieczyszczeń obszarowych związanych z nawożeniem pól oraz stosowaniem środków ochrony roślin uprawnych, warzyw i owoców.
Jak wybrać mieszankę nasion?
Aby założenie pasów kwietnych zakończyło się powodzeniem, niezbędny jest wybór odpowiednich gatunków roślin w zastosowanej mieszance. Wybrane gatunki roślin powinny spełniać szereg kryteriów, m.in. powinny mieć określone funkcje ekosystemowe, być przystosowane do warunków środowiskowych (typu gleby, jej odczynu i żyzności, wielkości opadów oraz dostępności wody) panujących w danym miejscu. Rośliny stosowane w mieszankach na łąki/pasy kwietne składają się z gatunków, przystosowanych do regionalnych warunków glebowych/klimatycznych.
Obecnie dostępnych jest wiele mieszanek gatunków roślin, z których każda jest przeznaczona do innych zastosowań, np. na balkony, rabaty lub tzw. łąki kwietne. Nowością są natomiast mieszanki przeznaczone do wykorzystania w pasach kwietnych na terenach rolniczych i w sadach. W przypadku tych mieszanek można wyróżnić dwa typy: a) roślin rocznych, b) wieloletnich. W przypadku komponentów mieszanek roślin jednorocznych rolnik i sadownik mają większą swobodę w wyborze celów pełnionych przez pas kwietny, ale i większe ryzyko, że pas nie rozwinie się dostatecznie w zamierzonym okresie i nie będzie pełnić swojej roli w odpowiedni sposób zbiorem plonów.
W jednym roku kalendarzowym w uprawie roślin w pasie kwietnym można położyć większy nacisk na funkcje ekosystemowe, np. związane z zapylaniem rośliny uprawnej, a już w kolejnym — na funkcje ekosystemowe związane z ochroną roślin (plonu) przed szkodnikami i ze zwiększoną retencją wody przez zastosowanie mieszanki o odpowiednim składzie roślin planowanego pasa kwietnego.
W przypadku mieszanek roślin wieloletnich rolnik musi zaplanować uprawę pasa kwietnego na kilka kolejnych lat, żeby utrzymać go w optymalnej kondycji dla utrzymania pełnionych przez niego założeń (ochrona roślin, zapylanie, retencja wody, inne). Jednak taki pas pełni swoją rolę przez cały rok — nawet zimą, m.in. stanowiąc schronienie dla wrogów naturalnych szkodników upraw.
W mieszance powinny znaleźć się:gatunki atrakcyjne dla naturalnych wrogów szkodników roślin dzięki dostępności nektaru i pyłku kwiatowego, np. selerowate (marchew zwyczajna, kminek zwyczajny) oraz dzięki tworzeniu miejsc przetrwania, rozrodu i schronienia dla drapieżnych stawonogów
gatunki atrakcyjne dla owadów zapylających, np. bobowate (komonica zwyczajna, koniczyna łąkowa) i astrowate (cykoria, chabry, krwawnik, wrotycz, złocień)
rośliny wcześnie kwitnące stosowane w celu wspomagania gatunków owadów mogących ograniczać pierwsze pokolenie szkodników (np. mszyc)
rośliny o długim okresie kwitnienia — zapewniające pożytecznym owadom (naturalnym wrogom szkodników i owadom zapylającym) odpowiedni dostęp do pokarmu i schronienie, co pozwala na ich długą obecność i rozród w uprawie
przede wszystkim rośliny niskie i znoszące wielokrotne koszenie (dwa razy w przypadku pasa wieloletniego)
trawy, które można zastosować w mieszance dla stabilizacji pasa kwietnego; zagrożeniem jest jednak duża ekspansywność większości gatunków traw, szczególnie na lżejszych glebach, dlatego zaleca się stosowanie traw o kępowym, a nie kłączowym typie wzrostu i tylko w niewielkiej domieszce
rośliny przystosowane do typu gleby, warunków klimatycznych (okresu wegetacji, nasłonecznienia, wilgotności) — mieszanki powinny być odpowiednio dobierane, szczególnie na glebach odbiegających od przeciętnych (np. piaszczystych suchych albo podmokłych)
nie zaleca się stosowania gatunków obcych, a szczególnie inwazyjnych, a także rodzimych, ale bardzo ekspansywnych (np. niektórych gatunków traw, ostów i ostrożni); jest to szczególnie ważne na glebach lżejszych (piaszczystych).
Jakie są zalety pasów kwietnych w rolnictwie i sadownictwie?
zapewniają miejsce schronienia/rozrodu i źródło pokarmu (nektar, pyłek, wydzieliny roślinne) dla wielu gatunków owadów zapylających (np. trzmiele, pszczoły samotnice, pszczoła miodna) oraz naturalnych wrogów szkodników roślin, tj. drapieżców i parazytoidów
pozwalają utrzymać populacje naturalnych wrogów szkodników roślin, co wpływa na długotrwałą naturalną kontrolę ich populacji, sprzyjając równowadze biologicznej w ekosystemie pola uprawnego
nieuprawiana gleba w pasach kwietnych sprzyja rozwojowi populacji pożytecznych stawonogów żyjących w wierzchniej warstwie gleby, które mają duże znaczenie w funkcjonowaniu łańcuchów troficznych (pokarmowych), w tym m.in. chrząszczy biegaczowatych, kusakowatych, pająków, stanowiących najliczniejszą grupę stawonogów naziemnych i najważniejszą grupę naturalnych wrogów szkodników roślin
zwiększona różnorodność biologiczna pola uprawnego wpływa pozytywnie także na inne grupy zwierząt, np. na zapewnienie pożywienia i schronienia dla płazów, gadów i ptaków, co dodatkowo poprawia naturalną ochronę przed szkodnikami roślin
trwały (nawet w ciągu jednego sezonu) pas roślin działa jak filtr biologiczny i sprzyja oczyszczaniu wód spływających do cieków z pierwiastków biogennych
trwałe pasy niskiej zieleni zwiększają szorstkość powierzchni gleby i wyhamowują prędkość wiatru, sprzyjając ograniczeniu erozji wietrznej
zwiększają małą retencję wodną, której celem jest zatrzymanie wód opadowych i roztopowych w miejscu ich powstania, hamowanie szybkiego spływu powierzchniowego
pasy zieleni zapobiegają utracie próchnicy z gleby, wpływając pozytywnie na jej powstawanie
pasy zieleni stanowią w krajobrazie rolniczym element zielonej infrastruktury pozytywnie oddziałującej na zdrowie człowieka
udział roślin leczniczych i przyprawowych w mieszance może być dodatkowo wykorzystywany przez człowieka do celów leczniczych i konsumpcyjnych
resztki roślin po koszeniu można użyć jako zielony nawóz lub przekompostować.
Jakie są ograniczenia pasów kwietnych?
poprzez zakładanie pasów kwietnych tworzymy miejsca do schronienia i rozrodu nie tylko dla pożytecznych owadów (naturalnych wrogów szkodników roślin, owadów zapylających) i innych pożądanych przez rolników zwierząt (np. płazów, gadów, ptaków owadożernych), ale również dla innych mieszkańców naturalnie występujących w krajobrazie rolniczym, np. gryzoni
niewłaściwe dobranie gatunków roślin do mieszanki może prowadzić do problemów z ekspansją chwastów na obszar uprawy właściwej, szczególnie na lżejszych glebach
w nielicznych przypadkach pasy mogą być źródłem nasion chwastów upraw polowych; żeby uniknąć rozsiewania się ich, należy przede wszystkim unikać chwastów w mieszankach stosowanych do pasów, a w przypadku zauważenia obecności chwastów dostosować termin koszenia pasa do ich rozwoju i skosić przed wydaniem nasion
uszkodzenia przymrozkowe — wysoka roślinność w niektórych terenach może zwiększać ryzyko uszkodzeń przymrozkowych, choć w większości przypadków będzie miała pozytywny wpływ na łagodzenie mikroklimatu w swoim otoczeniu (np. poprzez większe kumulowanie wody, zatrzymywanie śniegu, tworzenie niskiego parawanu z pozostałości pądów)
utrudnienia w stosowaniu środków ochrony roślin — pasy kwietne stanowią pokarm i schronienie dla pożytecznych organizmów (naturalnych wrogów szkodników upraw, pszczół), dlatego wykonywanie zabiegów ochrony roślin powinno zapewniać ich bezpieczeństwo, co wymaga dużej precyzji podczas wykonywania zabiegów
roślinność pasów kwietnych może być żywicielem pośrednim wielu jednostek chorobowych, np. krzywoszyj polny (Anchusa arvensis) rdzy brunatnej żyta i dlatego należy unikać ich stosowania w mieszankach.
Naturalni wrogowie szkodników upraw - co to znaczy?
W agrocenozie pola uprawnego poza szkodnikami roślin (np. mszycami) powodującymi straty w plonie możemy wyróżnić ich naturalnych wrogów (np. biedronki, parazytoidy). Organizmy te poza pokarmem stanowiącym inne organizmy potrzebują pokarmu uzupełniającego (pyłku i nektaru roślin kwitnących, wydzielin roślinnych) zapewniającego im zasoby pokarmowe w okresie braku potencjalnych ofiar (szkodników roślin uprawnych).