Często zadawane pytania
Po co zakłada się pasy kwietne?
Pasy kwietne są ważnymi obszarami kompensacyjnymi i wartościowym elementem krajobrazu o stosunkowo dużej różnorodności biologicznej. Są także istotnym narzędziem w ochronie roślin uprawnych, stanowiąc m.in. siedlisko (schronienie oraz miejsce rozrodu) i źródło pokarmu zarówno dla naturalnych wrogów (np. biedronek, pasożytniczych błonkówek, drapieżnych pluskwiaków, ptaków) szkodników roślin uprawnych, jak i dla dziko występujących owadów zapylających rośliny (pszczół samotnic, trzmieli i wielu innych). Pasy kwietne sprzyjają utrzymaniu wilgotności gleby poprzez tworzenie zwartych zacienionych łanów roślin, a także polepszają fizyczne i chemiczne właściwości gleby. Tworzą też barierę i naturalny filtr dla zanieczyszczeń obszarowych związanych z nawożeniem pól oraz stosowaniem środków ochrony roślin uprawnych.
Jak wybrać mieszankę nasion?
Aby założenie pasów kwietnych zakończyło się powodzeniem, niezbędny jest wybór odpowiednich gatunków roślin w zastosowanej mieszance. Wybrane gatunki roślin powinny spełniać szereg kryteriów, m.in. powinny mieć określone funkcje ekosystemowe, być przystosowane do warunków środowiskowych (typu gleby, jej odczynu i żyzności, wielkości opadów oraz dostępności wody) panujących w danym miejscu. Rośliny stosowane w mieszankach na łąki/pasy kwietne składają się z gatunków, przystosowanych do regionalnych warunków glebowych/klimatycznych.
Obecnie dostępnych jest wiele mieszanek gatunków roślin, z których każda jest przeznaczona do innych zastosowań, np. na balkony, rabaty lub tzw. łąki kwietne. Nowością są natomiast mieszanki przeznaczone do wykorzystania w pasach kwietnych na terenach rolniczych. W przypadku tych mieszanek można wyróżnić dwa typy: a) roślin rocznych, b) wieloletnich. W przypadku komponentów mieszanek roślin jednorocznych rolnik ma większą swobodę w wyborze celów pełnionych przez pas kwietny, ale i większe ryzyko, że pas nie rozwinie się dostatecznie w zamierzonym okresie i nie będzie pełnić swojej roli w odpowiedni sposób zbiorem plonów.
W jednym roku kalendarzowym w uprawie roślin w pasie kwietnym można położyć większy nacisk na funkcje ekosystemowe, np. związane z zapylaniem rośliny uprawnej, a już w kolejnym — na funkcje ekosystemowe związane z ochroną roślin (plonu) przed szkodnikami i ze zwiększoną retencją wody przez zastosowanie mieszanki o odpowiednim składzie roślin planowanego pasa kwietnego.
W przypadku mieszanek roślin wieloletnich rolnik musi zaplanować uprawę pasa kwietnego na kilka kolejnych lat, żeby utrzymać go w optymalnej kondycji dla utrzymania pełnionych przez niego założeń (ochrona roślin, zapylanie, retencja wody, inne). Jednak taki pas pełni swoją rolę przez cały rok — nawet zimą, m.in. stanowiąc schronienie dla wrogów naturalnych szkodników upraw.
W mieszance powinny znaleźć się:gatunki atrakcyjne dla naturalnych wrogów szkodników roślin dzięki dostępności nektaru i pyłku kwiatowego, np. selerowate (marchew zwyczajna, kminek zwyczajny) oraz dzięki tworzeniu miejsc przetrwania, rozrodu i schronienia dla drapieżnych stawonogów
gatunki atrakcyjne dla owadów zapylających, np. bobowate (komonica zwyczajna, koniczyna łąkowa) i astrowate (cykoria, chabry, krwawnik, wrotycz, złocień)
rośliny wcześnie kwitnące stosowane w celu wspomagania gatunków owadów mogących ograniczać pierwsze pokolenie szkodników (np. mszyc)
rośliny o długim okresie kwitnienia — zapewniające pożytecznym owadom (naturalnym wrogom szkodników i owadom zapylającym) odpowiedni dostęp do pokarmu i schronienie, co pozwala na ich długą obecność i rozród w uprawie
przede wszystkim rośliny niskie i znoszące wielokrotne koszenie (dwa razy w przypadku pasa wieloletniego)
trawy, które można zastosować w mieszance dla stabilizacji pasa kwietnego; zagrożeniem jest jednak duża ekspansywność większości gatunków traw, szczególnie na lżejszych glebach, dlatego zaleca się stosowanie traw o kępowym, a nie kłączowym typie wzrostu i tylko w niewielkiej domieszce
rośliny przystosowane do typu gleby, warunków klimatycznych (okresu wegetacji, nasłonecznienia, wilgotności) — mieszanki powinny być odpowiednio dobierane, szczególnie na glebach odbiegających od przeciętnych (np. piaszczystych suchych albo podmokłych)
nie zaleca się stosowania gatunków obcych, a szczególnie inwazyjnych, a także rodzimych, ale bardzo ekspansywnych (np. niektórych gatunków traw, ostów i ostrożni); jest to szczególnie ważne na glebach lżejszych (piaszczystych).
Jakie są zalety pasów kwietnych?
zapewniają miejsce schronienia/rozrodu i źródło pokarmu (nektar, pyłek, wydzieliny roślinne) dla wielu gatunków owadów zapylających (np. trzmiele, pszczoły samotnice, pszczoła miodna) oraz naturalnych wrogów szkodników roślin, tj. drapieżców i parazytoidów
pozwalają utrzymać populacje naturalnych wrogów szkodników roślin, co wpływa na długotrwałą naturalną kontrolę ich populacji, sprzyjając równowadze biologicznej w ekosystemie pola uprawnego
nieuprawiana gleba w pasach kwietnych sprzyja rozwojowi populacji pożytecznych stawonogów żyjących w wierzchniej warstwie gleby, które mają duże znaczenie w funkcjonowaniu łańcuchów troficznych (pokarmowych), w tym m.in. chrząszczy biegaczowatych, kusakowatych, pająków, stanowiących najliczniejszą grupę stawonogów naziemnych i najważniejszą grupę naturalnych wrogów szkodników roślin
zwiększona różnorodność biologiczna pola uprawnego wpływa pozytywnie także na inne grupy zwierząt, np. na zapewnienie pożywienia i schronienia dla płazów, gadów i ptaków, co dodatkowo poprawia naturalną ochronę przed szkodnikami roślin
trwały (nawet w ciągu jednego sezonu) pas roślin działa jak filtr biologiczny i sprzyja oczyszczaniu wód spływających do cieków z pierwiastków biogennych
trwałe pasy niskiej zieleni zwiększają szorstkość powierzchni gleby i wyhamowują prędkość wiatru, sprzyjając ograniczeniu erozji wietrznej
zwiększają małą retencję wodną, której celem jest zatrzymanie wód opadowych i roztopowych w miejscu ich powstania, hamowanie szybkiego spływu powierzchniowego
pasy zieleni zapobiegają utracie próchnicy z gleby, wpływając pozytywnie na jej powstawanie
pasy zieleni stanowią w krajobrazie rolniczym element zielonej infrastruktury pozytywnie oddziałującej na zdrowie człowieka
udział roślin leczniczych i przyprawowych w mieszance może być dodatkowo wykorzystywany przez człowieka do celów leczniczych i konsumpcyjnych
resztki roślin po koszeniu można użyć jako zielony nawóz lub przekompostować
Jakie są ograniczenia pasów kwietnych?
poprzez zakładanie pasów kwietnych tworzymy miejsca do schronienia i rozrodu nie tylko dla pożytecznych owadów (naturalnych wrogów szkodników roślin, owadów zapylających) i innych pożądanych przez rolników zwierząt (np. płazów, gadów, ptaków owadożernych), ale również dla innych mieszkańców naturalnie występujących w krajobrazie rolniczym, np. gryzoni;
niewłaściwe dobranie gatunków roślin do mieszanki może prowadzić do problemów z ekspansją chwastów na obszar uprawy właściwej, szczególnie na lżejszych glebach;
w nielicznych przypadkach pasy mogą być źródłem nasion chwastów upraw polowych; żeby uniknąć rozsiewania się ich, należy przede wszystkim unikać chwastów w mieszankach stosowanych do pasów, a w przypadku zauważenia obecności chwastów dostosować termin koszenia pasa do ich rozwoju i skosić przed wydaniem nasion;
uszkodzenia przymrozkowe — wysoka roślinność w niektórych terenach może zwiększać ryzyko uszkodzeń przymrozkowych, choć w większości przypadków będzie miała pozytywny wpływ na łagodzenie mikroklimatu w swoim otoczeniu (np. poprzez większe kumulowanie wody, zatrzymywanie śniegu, tworzenie niskiego parawanu z pozostałości pądów);
utrudnienia w stosowaniu środków ochrony roślin — pasy kwietne stanowią pokarm i schronienie dla pożytecznych organizmów (naturalnych wrogów szkodników upraw, pszczół), dlatego wykonywanie zabiegów ochrony roślin powinno zapewniać ich bezpieczeństwo, co wymaga dużej precyzji podczas wykonywania zabiegów;
roślinność pasów kwietnych może być żywicielem pośrednim wielu jednostek chorobowych, np. krzywoszyj polny (Anchusa arvensis) rdzy brunatnej żyta i dlatego należy unikać ich stosowania w mieszankach.
Naturalni wrogowie szkodników upraw - co to znaczy?
W agrocenozie pola uprawnego poza szkodnikami roślin (np. mszycami) powodującymi straty w plonie możemy wyróżnić ich naturalnych wrogów (np. biedronki, parazytoidy). Organizmy te poza pokarmem stanowiącym inne organizmy potrzebują pokarmu uzupełniającego (pyłku i nektaru roślin kwitnących, wydzielin roślinnych) zapewniającego im zasoby pokarmowe w okresie braku potencjalnych ofiar (szkodników roślin uprawnych).